Sức khỏe, đời sống: Các yếu tố nguy cơ và dự phòng ung thư da

Ung thư hắc tố là bệnh lý ác tính của các tế bào sinh sắc tố melanin. Các tế bào này phân bố chủ yếu ở lớp đáy của thượng bì (90%). Ung thư hắc tố là một bệnh rất ác tính, tiến triển nhanh, di căn sớm. Tỷ lệ ung thư hắc tố đã tăng hơn 10 lần trong những thập kỷ gần đây.


1. Yếu tố nguy cơ và dự phòng

Yếu tố nguy cơ gây ung thư hắc tố bao gồm yếu tố di truyền, kiểu hình và những tác nhân môi trường:

• Gia đình / di truyền: Khoảng 10% ung thư hắc tố có tính chất gia đình. Các đặc điểm gợi ý ung thư hắc tố ác tính có tính chất gia đình bao gồm nhiều trường hợp ở cùng một dòng họ của một gia đình, vị trí ung thư hắc tố trên cùng một bệnh nhân, ung thư xuất hiện từ khi còn trẻ, và nhiều nốt ruồi.
  
• Nốt ruồi không điển hình: Khoảng 10 đến 20 % ung thư hắc tố có liên quan tới nốt ruồi. Những người có nốt ruồi không điển hình có nguy cơ phát triển thành ung thư ác tính cao gấp 3 đến 20 lần so với người bình thường.
  
• Số lượng nốt ruồi cao: Những người có số lượng nốt ruồi cao sẽ có nguy cơ mắc ung thư hắc tố cao hơn người bình thường. Với một số guideline cho rằng, những người có > 100 nốt ruồi có nguy cơ mắc ung thư hắc tố ác tính cao hơn. Đặc biệt, số lượng nốt ruồi cao có liên quan chặt chẽ với ung thư hắc tố ở vị trí cẳng chân hoặc thân mình, so với các vị trí khác.
  
• Tình trạng nhạy cảm với ánh nắng mặt trời: Các cá thể nhạy cảm với ánh nắng và những người có “kiểu hình tóc đỏ” (ví dụ: sắc tố da sáng, màu tóc đỏ hoặc vàng, tàn nhang mật độ cao và màu mắt sáng [nâu đỏ, xanh dương]) làm tăng nguy cơ phát triển khối u ác tính.
  
• Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hoặc tia cực tím: Bằng chứng lâm sàng và dịch tễ học chứng minh tỷ lệ melanoma cao hơn ở những người có phơi nhiễm mạnh với ánh sáng mặt trời hoặc các nguồn bức xạ cực tím khác [6]. Nguy cơ ác tính cũng tăng do tiếp xúc tia cực tím đặc biệt là trước tuổi 35.
  
• Tiền sử điều trị ung thư bằng xạ trị khi còn nhỏ: Tiền sử xạ trị khi còn nhỏ có mối liên quan với sự gia tăng nguy cơ mắc melanoma.
  
• Ức chế miễn dich:Đặc biệt những trường hợp ức chế miễn dich lâu dài bằng thuốc như người được ghép tạng, có mối liên quan với sự gia tăng nguy cơ mắc melanoma.
  

2. Phương pháp sàng lọc
- Khám lâm sàng: Đây là phương pháp chính giúp sàng lọc ung thư hắc tố. Cả bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân nên khám một cách hệ thống để tránh bỏ sót các tổn thương nghi ngờ. Ung thư hắc tố có thể xảy ra ở bất cứ vị trí nào trên bề mặt da. Khám toàn bộ bề mặt da, bao gồm cả da đầu và lòng bàn chân. Khám lâm sàng có thể được thực hiện cùng với các công cụ hỗ trợ như nguồn sáng, kính lúp ở nhiều tư thế khác nhau:

• Khám ở tư thế ngồi: Mặt, đầu và cổ, da đầu, tất cả bề mặt của cánh tay và bàn tay.
  
• Tư thế nằm ngửa: khám da vùng ngực, bụng, vùng trước đùi cẳng bàn chân.
  
• Tư thế nằm sấp: bắp chân, vùng sau đùi cẳng chân, mông, lưng.
  

- Nhận biết khối u ác tính: Bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân có thể xác định xem khối u có phải là ung thư hắc tố hay không bằng cách sử dụng các tiêu chuẩn ABCDE hoặc tiêu chuẩn bảy điểm của Glasgow.

Tiêu chuẩn ABCDE: Các tiêu chuẩn ABCDE có giá trị hướng dẫn bệnh nhân và cho các bác sĩ lâm sàng. Bệnh nhân có tổn thương đáp ứng tiêu chí E, cũng như ít nhất một trong các tiêu chí A, B, C hoặc D, nên đến bác sĩ để khám chuyên khoa.

• Asymmetry: Bất đối xứng
  
• Border irregularities : Ranh giới không đều, không rõ.
  
• Color variegation: Màu sắc không đồng nhất (có chỗ màu đen, màu nâu, màu xanh, màu xám, màu trắng hoặc đôi khi màu hơi đỏ)
  
• Diameter: Đường kính ≥6 mm
  
• Enlargement or evolution of color change, shape, or symptoms: Lan rộng (phát triển về kích thước) và phát triển nổi cao hơn khi quan sát nghiêng hoặc khám.
  

Danh sách kiểm tra bảy điểm của Glasgow: Nếu bệnh nhân ghi nhận ít nhất một tiêu chí chính hoặc ít nhất ba tiêu chí phụ, bệnh nhân nên khám chuyên khoa.

Các tiêu chí chính (đánh giá thêm nếu có ít nhất một yếu tố):

• Thay đổi kích thước / hoặc xuất hiện tổn thương mới
  
• Thay đổi màu
  
• Thay đổi hình dạng
  

• Các tiêu chí phụ (đánh giá thêm nếu có ít nhất ba yếu tố):
  
• Biểu hiện viêm
  
• Chảy máu hoặc đóng vảy
  
• Thay đổi cảm giác
  
• Đường kính ≥7 mm